Οι δεσποινίδες των τιμών

Ώρα για ένα απόλυτα κλασικό έργο: το περίφημο Οι δεσποινίδες των τιμών (Las Meninas). Στα αγγλικά αυτός ο τίτλος σημαίνει «Οι Κυρίες σε Αναμονή». Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους αυτός ο πίνακας έγινε θρυλικός· σίγουρα έχει γίνει ένα από τα πιο ευρέως αναλυμένα έργα στη δυτική ζωγραφική λόγω του τρόπου με τον οποίο η πολύπλοκη και αινιγματική σύνθεσή εγείρει ερωτήματα για την πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση και για την αβέβαιη σχέση που δημιουργεί μεταξύ του θεατή και των μορφών που απεικονίζει.

Πριν συνεχίσουμε, άνοιξε τον πίνακα και δες τί συμβαίνει σε πλήρη οθόνη. Βλέπουμε πολλές φιγούρες, οι περισσότερες αναγνωρίσιμες από την ισπανική αυλή, αποτυπωμένες σε μια συγκεκριμένη στιγμή σαν στιγμιότυπο. Μοιάζει εντελώς με φωτογραφία! Μερικές από τις φιγούρες κοιτάζουν έξω από τον καμβά προς τον θεατή, ενώ άλλες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Η πεντάχρονη Ινφάντα Μάργκαρετ Τερέζα (την οποία γνωρίζουμε από πολλά πορτρέτα) περιβάλλεται από τη συνοδεία της που αποτελείται από υπηρέτριες, συνοδό, σωματοφύλακα, δύο νάνους και έναν σκύλο. Ακριβώς πίσω τους, ο Βελάθκεθ απεικονίζει τον εαυτό του να δουλεύει σ' έναν μεγάλο καμβά. Ο καλλιτέχνης κοιτά προς τα έξω, πέρα από τον εικονιστικό χώρο, εκεί που θα στεκόταν ο θεατής του πίνακα. Στο βάθος, υπάρχει ένας καθρέφτης που αντανακλά τα σώματα του βασιλιά και της βασίλισσας. Φαίνονται σαν να είναι τοποθετημένοι έξω από το χώρο της εικόνας, σε μια θέση παρόμοια με αυτή του θεατή, αν και ορισμένοι μελετητές έχουν υποθέσει ότι η εικόνα τους είναι μια αντανάκλαση του πίνακα στον οποίο εργαζόταν ο Βελάθκεθ.

Είναι ένα αξέχαστο μανιφέστο των δυνατότήτων του καλλιτέχνη και γενικά για το τί μπορεί να επιτευχθεί μέσω της ζωγραφικής. Η σύνθεση και οι σχέσεις που απεικονίζονται εδώ είναι εκπληκτικές, αλλά αυτό που πάντα μου άρεσε σ' αυτόν τον πίνακα είναι το ελεύθερο πινέλο του Βελάθκεθ. Είναι σαν ποίημα.