Joos van Craesbeeck
Na de opdeling van Nederland in het calvinistische noorden en het katholieke zuiden, hebben Vlaamse kunstenaars oude religieuze motieven opnieuw bezocht en nieuw leven ingeblazen om de katholieke traditie nieuw leven in te blazen. En Craesbeecks schilderij is daar een goed voorbeeld van. De kluizenaar Antonius heeft zich teruggetrokken op een verre kuststrook, maar zelfs hier zoekt de verleiding de vromen op. Een helder licht verlicht de donkere ruimte en de griezelige gebeurtenissen die daar plaatsvinden. Antonius wordt gezien zittend voor zijn schuilplaats, de Schrift vastgrijpend om zichzelf te versterken. De zee spoelt een kudde boze geesten aan die op hem aandringen, met het dichtst bij een wulpse vrouw. Het tafereel wordt echter gedomineerd door het gigantische hoofd van een man, waaruit talloze duivels opstaan, als kwade gedachten die fysieke vorm krijgen - terwijl de man zelf met afgrijzen toekijkt naar de producten van zijn geest. In zijn voorhoofd - een opengepelde snee - hebben duivelse wezens zich genesteld: onder hen een schilder, een monocle en een vogelnest, waardoor de toeschouwer zich verbaast over hun raadselachtige betekenis. Craesbeeck wil zijn medemens waarschuwen en volgt daarmee een populaire middeleeuwse traditie: zoals het motief van het macabere hoofd laat zien, werd hij beïnvloed door de ‘diablerieën’ van Jheronimus Bosch, Pieter Brueghel en hun volgelingen.
Craesbeeck was een leerling van Adriaen Brouwer en een tijdgenoot van David Teniers. Zelfs als je het hoogst ongebruikelijke onderwerp over het hoofd zou zien, is het schilderij in de Karlsruhe-collectie een onmiskenbaar werk van Craesbeeck, puur in termen van stijl, kleuren en omgang met licht. Gruwelijk!