Max Beckmann
Geçen çarşamba günkü "Sanat Üzerine Düşüncelerde" çirkinliği anlamsal ve sanatsal bir biçimde ele almamızı sağlayan bir estetik tutum hakkında aklımızda soru işaretleriyle kalmıştık. Geçen hafta sorulan "Umutsuzca oturup, rahatsız edici bir estetik üstünde kafa yorabilir miyiz? sorusuna yanıt verecek olursak formalist filozof Jerome Stolnitz'in bakış açısını incelememiz gerekir.
Stolnitz estetik tutumu yalnızca analiz edilen nesnenin işlevinin farkında olan, çıkarsız bir düşünce olarak tanımlamaktadır. Bu yüzden estetik tutumun dışında kalan birçok çıkar türü vardır: örneğin bir sanat eserine gurur ya da saygı için sahip olma isteği, eserin eşsizliği ya da ticari değerine gösterilen ilgi...Eserleri aracılığıyla bir sanatçının biyografisini inceleyen bir sanat tarihçisi ya da hava durumundaki güzel çizgilere ilişkin, bilgi arayışı içinde bir meteoroloğun isteği gibi yararla ilgili çıkarlar bile estetik kabul edilmemektedir. Stolnitz için estetik; eseri izole etmekte, düşünen kişi üzerine odaklanmakta, diğer her şeyi yabancılaştırarak bireyi içine çekmektedir. Bu, herhangi bir şeyden kopma anıdır, sunulan şeyin ilgi çekmeyen tekilliğini deneyimlemektir.
Yani eser, ilgimizi güzellikle çekmek zorunda değildir. Yatak odamızı kaplamak için harika bir duvar kağıdı arıyorsak, bu amacımıza göre farklı kağıtları incelerken onlara estetik bir tutumla yönelmiyoruz. Bir pazar sabahı -Stolnitz bu örneği verir- açık bir pazarın yer aldığı, kir ve çöple kaplanmış, artıklarla pisletilmiş perişan bir sokağa denk gelirsek bu manzara öyle bir izlenime neden olabilir ki ön yargılarımızı gölgeleyebilir: kafa karıştırıcı ve şaşırtıcı, hatta bizleri tiksinti ile doldurabilir. Gözlemcinin kendi içinde yıktığı bu derinden gözlem Stolnitz'göre estetiğin doğasıdır. Ona katılıyor musunuz? :)
-Artur Dionisio