شیوا ناتاراجا

شیوا بخش جدایی ناپذیر معبد هندوها و سومین ایزد (نابودگر) از ایزدان سه‌گانه در کنار ایزد آفریدگار، برهما، و ایزد محافظ حیات و زندگی یعنی ویشنو، می‌باشد. این مجسمۀ محبوب، او را در قالب ناتاراجا (خدا یا پادشاه حامی رقص) به نمایش گذاشته است.

مجسمۀ شیوا ناتاراجا به زیبایی رقص کیهانی آناندا تانداوا یا رقص سعادت را به نمایش گذاشته است. مجسمه نمادی از چرخۀ ابدیِ خلقت، نابودی و نوزایش است. این مجسمه سنگ بنای نظام اعتقادی هندوها و همچنین منبع الهام هنری بزرگی نیز، محسوب می‌شود. پای راست ناتاجارا روی دیوی نامیرا به نام آپازما قرار دارد که نماد نادانی است. حضور دائمی آپازما به منظور حفظ تعادل بین دانش و نادانی در جهان، بسیار مهم و حیاتی است چراکه بدون نادانی، دانش هیچ ارزشی نخواهد داشت. بنابراین به نظر می‌رسد شیوا تا ابد در حالت ناتاجارا به سرکوب آپازمارا ادامه خواهد داد.

او در هاله‌ای شعله‌ور و آتشین به نمایش گذاشته شده که با نام پرابا ماندالا شناخته می‌شود و نشان دهندۀ ماهیت دوره‌ای زمان است. موهای او به خاطر شور و هیجان ناشی از رقص در هوا افراشته شده. در دست راست بالایی خود یک دامارو نگاه داشته که طبلی دو روی است و ارتعاشات اولیۀ چرخه آفرینش را ایجاد کرده. در دست چپ بالایی خود آگنی یا آتش را نگاه داشته که نماد قدرت نابودی اوست. حرکات دست‌های راست و دست چپِ زیرین او، سمبل محافظت و نجات هستند.

با وجود این که برخی نسخه‌های قدیمی‌تر شیوا ناتاراجا از اوایل قرن پنجم پدید آمدند، این مجسمه سمبلیک برای اولین بار در حدود قرن دهم و یازدهم میلادی، در سلسله فرمانروایی چولا در جنوب هند، ظاهر شد. هرچند به احتمال زیاد دیگر این مجسمه‌ها با دست تراشکاری نمی‌شوند اما از آن زمان تا به حال تولید آن‌ها برای استفاده در خانۀ هندویان، معابد و آیین‌های عبادت هندوها با تغییراتی جزئی از آنچه در دوران چولا بود، همچنان ادامه دارد.

پی‌نوشت: اینجا  داستانی دربارۀ آمریتا شرگیل که لقب فریدا کالوی هندوستان را دارد، بخوانید.