Vincent Van Gogh
Onze voorouders hebben ontelbare nachten naar de hemel liggen kijken. Elk licht dat ons door de onzekere duisternis leidt is het waard te worden verafgood en dus verafgoodde de mens planeten en sterren. Tegenwoordig kijken we niet meer zo vaak naar de nachtelijke hemel, maar we blijven aanbidden wat ons uit de onzekerheid kan halen. Toen Marcelino de Sautuola in de 19e eeuw voor het eerst de Grot van Altamira ontdekte, een grot in Spanje met schitterende rotskunst, dacht de academische wereld dat het nep was. Hoe kon een eenvoudige holbewoner zo'n nauwkeurige, complexe en prachtige verzameling van ingewikkelde kunstwerken hebben getekend?
De menselijke nieuwsgierigheid kent geen grenzen; wij kunnen niet anders dan betekenis zoeken achter patronen, orde scheppen in de chaos, voorspellen en onder controle brengen. De rede heeft, net als de sterren, gedurende miljoenen nachten de mensheid veilig gehouden, en de muren van de grot in Spanje geven op een verheven manier blijk van onze vroege intelligentie. Nu hebben wij, naast schilderkunst, nog andere en meer verfijnde manieren om de werkelijkheid te beschrijven en te voorspellen: het schrift en later ook de wetenschappen. Een van de 'gidsen' van de mensheid is Werner Heisenberg. Hij kreeg de Nobelprijs natuurkunde voor zijn werk over kwantummechanica, dat fundamenteel de waarneming heeft veranderd. Maar net als in de begintijd van onze voorouders roept elk gevonden antwoord weer een nieuwe vraag op, en Heisenberg had één vraag in het bijzonder waar hij geen oplossing voor kon vinden: turbulentie. Turbulentie is nog steeds een van de onopgeloste kwesties in de fysica en aangezien de wetenschap er nog steeds geen volledig inzicht in heeft gekregen is turbulentie moeilijk te voorspellen en voor te stellen. Turbulentie is een schijnbaar chaotische bewegingsstroom, je kunt het zien op het water dat over een onderzeeër stroomt, je kunt het voelen in de lucht aan de vleugel van een vliegtuig en je kunt het bewonderen in van Goghs Sterrennacht. Ja, ongelofelijk maar waar... Van Gogh schilderde het werk in juni 1889, door het raam van zijn kamer in de psychiatrische inrichting. De schilder liet zich daar vrijwillig opnemen na een inzinking waarbij zijn oor verloor. We hebben er het raden naar hoe zo'n geniaal man, dol op schoonheid, zich daar gevoeld moet hebben - een schuilplaats voor de nacht voor zijn eigen veiligheid, in een claustrofobische omgeving, met alleen maar zijn verbeelding om zin te geven aan alles: is het zo anders dan die prehistorische mensen in de grot? Hoe is het mogelijk dat iemand blijk kan geven van zo'n intuïtief perfect begrip van een onopgelost natuurverschijnsel?
Dit is niet de eerste keer dat iets heel dieps duidelijk wordt door middel van iets wat heel eenvoudig lijkt: toen Fibonacci in 1202 de perfecte groei van een konijnenpopulatie beschreef, had hij er geen idee van dat hij een codering van de natuur ontdekte - die we zien in de biologie, de beweging van melkwegstelsels, en zoveel meer - de Fibonacci-reeks. Wij beschouwen onszelf graag als de meesters van de rede, maar de waarheid is dat wij mensen zijn, al te menselijk om iets te vatten dat ons eigen begrip te boven gaat, zelfs alle waanzinnige abstractie die wij aannemen als de realiteit die onze menselijke hersenen kunnen bedenken. De wetenschappers die nu in CERN werken, zijn misschien, voor een andere toekomstige intelligentie, niet meer dan apen die in grotten schilderen.
Artur Deus Dionisio.