Gela Seksztajn
Varşova Gettosu Ayaklanması, 19 Nisan 1943'te Polonya'nın Varşova kentinde başladı. Nazi Almanyası'nın kalan getto (bir kentin herhangi bir azınlıkça yerleşilen bölümüne genel olarak verilen ad. Venedik’te baruthanenin bulunduğu bölge Yahudilere ayrılan mecburi ikâmet mahallesi olduğundan, bu isim zamanla Bütün Avrupa şehirlerinde Musevi mahalleleri için yaygınlaşan bir deyim oldu.) nüfusunu Majdanek ve Treblinka ölüm kamplarına nakletmek için harcadığı son çabasına karşı çıkmak amacıyla, II.Dünya Savaşı sırasında Alman işgali altındaki Polonya'da yapılan Yahudi direniş eylemiydi. Ayaklanma, gettonun, blok blok yakılması emrini veren polis komutanı SS-Brigadeführer (1932 ve 1945 yılları arasında Nazi Almanyası'nda kullanılan SS rütbesiydi. Grup Lideri anlamını taşır ve Tümgeneral rütbesine denktir) Jürgen Stroop'a teslim olmayı reddetmesi üzerine başladı. Ayaklanma 16 Mayıs'ta sona erdi. Yaklaşık yarısı diri diri yakılmış veya boğulmuş olmak üzere toplam 13.000 Yahudi hayatını kaybetti. İkinci Dünya Savaşı sırasında Yahudiler tarafından yapılan en büyük ayaklanma oldu. Yahudiler ayaklanmanın bastırılmasının kesin olduğunu ve hayatta kalma olasılıklarının düşük olduğunu biliyorlardu.
Bugün, muhtemelen ayaklanma sırasında Varşova Gettosu'nda hayatını kaybeden Yahudi sanatçı Gela Seksztajn'ın bir çalışmasını sizlere sunuyoruz. Savaş patlak verdiğinde ve getto kurulduğunda, kocasıyla birlikte gettonun kültürel yaşamına ve Yahudi Sosyal Yardımın kurumuna katıldı. Çocuklar için hayır mutfaklarında veli ve resim öğretmeni, toplum okullarında öğretmen olarak çalıştı. Çocuk sanat eserleri sergileri düzenledi, tiyatro gösterileri için kostümler ve süslemeler yaptı. Kızını, eşini, okul çalışanlarını ve sosyal mutfağa gelen çocukları resmetti. Tek otoportresi o sırada yapıldı.
Eserleri artık yalnızca, Yahudi tarihçi Dr. Emanuel Ringelblum liderliğindeki, Oyneg Shabbos (Modern İsrail İbranicesinde; Oneg Shabbat) kod adıyla bilinen bir grup tarafından toplanan ve korunan, II.Dünya Savaşı Varşova Gettosu belgelerinden oluşan sözde Ringelblum Arşivi sayesinde biliniyor. Tarihçiler, yazarlar, hahamlar ve sosyal hizmet uzmanlarının yer aldığı grup kendini, Alman işgali sırasında Getto'daki yaşamı kayıt altına almaya adamıştı. Ekip olarak çalışarak, belge topladılar ve her yaştan düzinelerce gönüllünün ifadelerini ve raporlarını aldılar. Gönderilen materyaller arasında, Getto'daki yaşamı anlatan denemeler, günlükler, çizimler, duvar posterleri ve diğer materyaller vardı. Koleksiyon çalışmaları Eylül 1940'ta başladı ve Ocak 1943'te sona erdi. Arşiv, iki süt kutusu ve on metal kutu içinde toprağa gömüldü ve savaştan sonra ortaya çıkarıldı.
Gela hakkında, Anna Majchrowska tarafından yazılan bir makaleyi buradan okuyabilirsiniz. Bugünün şaheserini, Ringelblum Arşivi'nin de bulunduğu Varşova'daki Yahudi Tarihi Enstitüsü sayesinde sizlere sunuyoruz.
Not: Bir gettodan kaçmayı ve savaştan sağ çıkmayı başaran kadın Yahudi sanatçı Erna Rosenstein hakkında buradan daha fazla bilgiye ulaşabilirsiniz.