Βίνσεντ βαν Γκογκ
Οι πρόγονοί μας έχουν περάσει αμέτρητες βραδιές παρατηρώντας τον έναστρο ουρανό. Κάθε φως που μας καθοδηγεί μέσα στο αβέβαιο σκοτάδι άξιζε λατρείας, γι' αυτό οι πλανήτες και τ' αστέρια έγιναν είδωλα. Στις μέρες μας δεν κοιτάμε τόσο πολύ τον νυχτερινό ουρανό, όμως συνεχίζουμε να λατρεύουμε τη διέξοδό μας από την αβεβαιότητα. Όταν ο Μαρσελίνο ντε Σατουόλα ανακάλυψε για πρώτη φορά τον 19ο αιώνα το Σπήλαιο της Αλταμίρα, ένα σπήλαιο στην Ισπανία με καταπληκτικές σπηλαιογραφίες πάνω στους βράχους, η ακαδημαϊκή κοινότητα πίστευε ότι επρόκειτο για απάτη. Πώς θα μπορούσε ένα απλός άνθρωπος των σποηλαίων να έχει σχεδιάσει μια τόσο ακριβή, σύνθετη και όμορφη συλλογη από περίτεχνα έργα τέχνης;
Η ανθρώπινη περιέργεια δεν γνωρίζει σύνορα. Έχουμε την τάση να βρίσκουμε τη λογική πίσω από τα σχέδια, να βάζουμε τάξη στο χάος, να προβλέπουμε και να ελέγχουμε. Η λογική, όπως τα αστέρια, κράτησε ασφαλή την ανθρωπότητα εδώ και εκατομμύρια νύχτες κι αυτοί οι τοίχοι των σπηλαίων δεν είναι παρά η μοναδική απόδειξη της πρώιμης διανόησής μας. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε και να προβλέψουμε την πραγματικότητα τώρα ξεπερνούν την απλή ζωγραφική, τη συγγραφή, και τελευταία οι επιστημονικές μέθοδοι είναι πιο εξελιγμένες. Ανάμεσα σ' αυτούς που καθοδήγησαν το ανθρώπινο είδος είναι και ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής και η δουλειά του στην κβαντομηχανική άλλαξε ριζικά την αντίληψη του κόσμου. Ωστόσο, όπως και στις πρώιμες εποχές των προγόνων μας, κάθε απάντηση που ανακαλύπτεται, προκαλεί μια νέα ερώτηση και για τον Χάιζενμπεργκ υπήρχε μία συγκεκριμένη, στην οποία δεν μπορούσε να βρει τη λύση: η αστάθεια. Η αστάθεια είναι ακόμα ένα από τα άλυτα προβλήματα στη φυσική κι αφού η επιστήμη δεν την έχει απόλυτα κατανοήσει, είναι δύσκολο να προβλεφθεί και να προσδιοριστεί. Η αστάθεια είναι προφανώς μια χαοτική ροή, που μπορεί να αντιληφθεί κανείς στην κίνηση του νερού πάνω από ένα υποβρύχιο, να την αισθανθεί στον αέρα από ένα φτερό αεροπλάνου και να τη θαυμάσει στον Έναστρο Ουρανό του Βαν Γκογκ. Ναι, είναι απίστευτο αλλά μπορεί... Ο Βαν Γκογκ ζωγράφισε τον πίνακα τον Ιούνιο του 1889, μέσα από το παράθυρο του δωματίου του στο άσυλο. Ο ζωγράφος εισήχθη εκεί οικειοθελώς μετά από μια κρίση, που τού στοίχισε το αυτί του. Μπορούμε μόνο να υποθέσουμε, τι μπορεί να ένιωθε εκεί αυτός ο ιδιοφυής άνθρωπος, λάτρης της ομορφιάς - αποκλεισμένος από τη νύχτα για τη δική του ασφάλεια, σε ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον, κι απομένοντας μόνο με τη φαντασία του, για να αντιλαμβάνεται τη λογική των πραγμάτων: διαφέρει αυτή η κατάσταση από εκείνους, τους προϊστορικούς ανθρώπους των σπηλαίων; Πώς μπορεί κάποιος να παρουσιάσει μια τόσο ενστικτωδώς τέλεια αντίληψη της μηχανικής ενός άλυτου φυσικού φαινομένου;
Δεν είναι η πρώτη φορά που ένα πιο σύνθετο φυσικό φαινόμενο αποκαλύπτεται σε έναν φαινομενικά απλό τρόπο: όταν ο Φιμπονάτσι περιέγραψε την τέλεια αύξηση του πληθυσμού των κουνελιών το 1202, δεν είχε ιδέα ότι αποκάλυπτε μια κρυπτογράφηση της φύσης, που απαντάται από τη βιολογία ως την κίνηση του γαλαξία - την ακολουθία Φιμπονάτσι. Μάς αρέσει να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως κυρίαρχους της λογικής, αλλά η αλήθεια είναι ότι είμαστε άνθρωποι, όλοι μας πολύ γήινοι, για να κατανοήσουμε ο,τιδήποτε πέρα από την ικανότητα αντίληψής μας, ακόμα κι όλες τις απίθανες αφηρημένες έννοιες, που δεχόμαστε ως πραγματικότητα, την οποία μπορεί να συλλάβει το ανθρώπινο μυαλό μας. Οι επιστήμονες που εργάζονται στο CERN σε σχέση με την ευφυία του μέλλοντος ίσως φαντάζουν μαϊμούδες που ζωγραφίζουν σε σπήλαια.
Artur Deus Dionisio