Ιερώνυμος Μπος
Μία σταγόνα νερό στην ξηρασία είναι ευλογία, αλλά η ίδια σταγόνα σε μία πλημμύρα είναι κατάρα. Ποιά είναι όμως η φύση της καλοσύνης, και πως προσδιορίζεται το κακό; Όποτε με ρωτούν για την Λισαβόνα, πάντα εμμένω στην μοναδικότητα του φωτός της. Το φως του ήλιου κρατιέται και απλώνεται σαν χρυσό βελούδο, σχεδόν απτό, μία πλούσια ακτίνα που ρέει προς τα αχανή τετράγωνα, διαλύεται ανάμεσα σε αντανακλάσεις του ποταμού και παλιά παράθυρα και σβήνει μέσα στους στενούς αρχαίους δρόμους, μέχρι οι σκιώδεις αλέες να αγκαλιάσουν το σκοτάδι. 1η Νοεμβρίου 1755, μία άγια χριστιανική ημέρα: η Λισαβόνα τρέμει από αυτό που θα γινόταν αργότερα γνωστό ως ο Μεγάλος Σεισμός της Λισαβόνας, ένας καταστροφικός σεισμός που ακολουθήθηκε από ένα τσουνάμι. Η καταστροφή ήταν τέτοιων επικών διατάσεων ώστε αργότερα έγινε αντικείμενο ρητορικών αναμετρήσεων για ένα φιλοσοφικό ζήτημα ονόματι «το πρόβλημα του κακού», που απασχόλησε προσωπικότητες όπως ο Ρουσσώ, ο Καντ, ο Γκαίτε... αλλά ειδικά ο Βολταίρος, ο οποίος στόχευε να αποδυναμώσει το όραμα του Λαιμπνιτς, ήτοι τον «Καλύτερο όλων των πιθανών κόσμων». Όσοι στοχάζονταν πάνω στο πρόβλημα του κακού ρωτούν: «Πώς είναι δυνατόν να υπάρχει κακό όταν επίσης υπάρχει ένας καλός, παντοδύναμος Θεός;».
Ο Λάιμπνιτς απάντησε λέγοντας πως αυτός ο κόσμος είναι ο καλύτερος πιθανός, επομένως το κακό δεν είναι και τόσο κακό, απλώς το ελάχιστο αναγκαίο σε έναν «τελικά-όχι-και-τόσο-κακό» κόσμο. Ο Βολταίρος δεν πείστηκε, όπως επίσης δεν πείστηκα και εγώ. Βλέπω την ερώτηση όπως την βλέπει και η Λισαβόνα. Αν το φως της Λισαβόνας δεν ήταν αρκετό ως μεταφορά, θα σου δείξω τον σημερινό πίνακα -τον αγαπημένο μου σε ολόκληρη την πόλη. Ο Ιερώνυμος Μπος έχει αφήσει πολύ λίγα στοιχεία σχετικά με τη ζωή του, ωστόσο η δουλειά του έχει μελετηθεί εκτενώς. Θαυμαστής του μυστηριώδους και του απόκρυφου, είναι γνωστό ότι ο Μπος εντάχθηκε στην «Αδελφότητα της Παναγίας μας» (The Brotherhood of Our Lady), μία τοπική θρησκευτική συντροφικότητα, και έγινε επίτιμο μέλος. Εξ' ου και οι δυνατές συνδέσεις του με θρησκευτικά θέματα, με μία εναλλακτική προσέγγιση που γέρνει προς το γκροτέσκο, σατιρίζοντας τα αμαρτήματα των θρησκευτικών επιταγών και εκθέτοντας την κακή διαγωγή. Θαυμάζω πολύ τον Μπος για το εκλεπτυσμένο του όραμα περί καλού και κακού. Η συνήθεις του αναπαραστάσεις μία κουκουβάγιας, για παράδειγμα, απεικονίζουν στο ίδιο στοιχείο την φαυλότητα ενός πλάσματος της νύχτας, αλλά επίσης και το σύμβολο της σοφίας. Είναι σχεδόν σαν το κακό να είναι ήδη παρόν στη Δημιουργία.
Το βιβλίο της Γενέσεως δεν λέει ότι τα ζώα δημιουργήθηκαν διαφορετικά απ΄ό,τι είναι σήμερα, όπου τρώνε το ένα το άλλο. «Ο Θεός είδε ότι ήταν καλό», το να είσαι καλή γάτα σημαίνει να είσαι καλός κυνηγός: ένας δολοφόνος ποντικιών. Προσωπικά, δεν ψάχνω τον ηθικό κώδικα σε καμία θεότητα. Αυτό που αντιλαμβανόμαστε ώς καλό είναι εξαιρετικά ευμετάβλητο και χορεύει με τις περιστάσεις. Η λογική, η αγάπη, η ενσυναίσθηση και μία κριτική ερευνητική νοοτροπία είναι όλα όσα χρειάζεται για να δημιουργηθεί ένας ηθικός κώδικας βασισμένος στην επίδρασή μας προς τους άλλους. Ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Επίκουρος σχεδίασε το εξής παράδοξο: «Ο Θεός είτε εύχεται να απομακρύνει όλο το κακό, και δεν είναι ικανός να το κάνει· είτε είναι ικανός, αλλά δεν είναι πρόθυμος· αν είναι πρόθυος αλλά όχι ικανος, τότε είναι αδύναμος, κάτι το οποίο είναι ασύμφωνο με τον Χαρακτήρα Του· Αν είναι ικανός αλλά όχι πρόθυμος, τότε είναι ζηλόφθονος, το οποίο είναι εξίσου αντίθετο με τον Θεό· αν είναι και ικανός και πρόθυμος, το οποίο από μόνο του είναι ταιριαστό με τον Θεό, τότε από πού πηγάζει το κακό; Ή γιατί δεν το απομακρύνει;» Επομένως, θα έπρεπε η σημερινή να είναι ακόμα μία εποχή για θρησκευτικά κίνητρα; Τα συλληπητήρια μου στα θύματα της 11ης Σεπτεμβρίου, πάνε 15 χρόνια από τα γεγονότα που δεν θα ξεχαστούν ποτέ.
- Artur Deus Dionisio