عصای بی‌انتها / ادای احترام به مانه

دیروز تولّدِ ادوار مانه بود و ما نیز امروز به لطفِ موزۀ هنرهای معاصرِ کرواسی یک ادای احترام (به سبکی امروزی) به این هنرمند تقدیم می‌کنیم. یوسیپ وانیشتا (متولّدِ 1924 در کارلوواچ) یکی از آخرین هنرمندانِ فعّال و بزرگِ جنبشِ نئوآوانگارد و همچنین یکی از مرموزترین شخصیتهای هنرِ معاصرِ کرواسی به شمار می‌رود. این دیدگاه اغلب توسّطِ دست‌اندرکاران و منتقدانِ برجسته‌ای بیان می‌شود که وانیتا را در صحنۀ هنرهای بین‌المللی به عنوانِ یکی از پیش‌آهنگانِ هنرِ مفهومی در جهان می‌شناسند، به ویژه به خاطرِ کارِ او در گروهِ هنریِ شمایل‌پردازِ گرگونا (1961-1966). در آن زمانه و بر مبنای جهان‌بینیِ حاکم، معنای رادیکالیسم (که تا مرزِ براندازیِ اعضای گروه پیش می‌رفت) این بود که هنرمندان پای خود را از مرزهای قوانینِ آموزشگاهی و هنجارهای محیطی که در آن کار می‌کردند فراتر بنهند.

حدوداً صد سال پس از مانه، یوسیپ وانیشتا در ویترینِ سالنِ اسکیرا (معروف به استودیو جی و واقع در یک قاب‌فروشی در زاگرب) ادای احترامِ خود به مانه را ارائه می‌دهد. این اعتراضی خاموش است نسبت به سرسختیِ محیط و نظامی که ملاک و معیارهای عامیانۀ طبقۀ متوسّط را به سخره می‌گیرد؛ و درعینِ حالی که سنّت را به انحطاط و عوام‌پسندی متّهم می‌کند، دست به انکار یا منکوب نمودنِ نوگرایی می‌زند.

یوسیپ وانیشتا وسایلِ لازم برای سرهم کردنِ این چیدمانِ نمایشی -اعم از یک صندلیِ طلاکاری شده، یک عصا و یک کلاه- را از طریقِ جستجو در روزنامۀ زاگرب به دست آورد. تنها مداخلۀ او در این اشیا (که نمایانگرِ ویژگی‌های مانه به عنوانِ فردی واجدِ رفتار و تربیتِ مدنی بودند) بر روی عصا انجام شد. او انتهای دو عصا را به هم متّصل کرد و یک شیءِ عجیب و غریبی ساخت که دیگر نمی‌تواند کارکردِ خودش را داشته باشد. درواقع در شرایطِ دهۀ شصت و رواجِ سوسیالیسم با چهره‌ای انسانی، قرار گرفتنِ کلاه بر روی سرِ یک شخص نیز غیرممکن بود.