Paul Gauguin
Για τις επόμενες πέντε εβδομάδες κάθε Κυριακή θα παρουσιάσουμε εκτυπώσεις από τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ου αιώνα από τη συλλογή του εθνικού μουσείου Κρακοβίας (Πολωνία). Είναι υπέροχες! Σήμερα ξεκινάμε με τον Γκογκέν, όπου ένας πίνακας με παρόμοιο θέμα παρουσιάστηκε στο DailyArt πριν από δύο μήνες περίπου. Συγνώμη για τη μεγάλη περιγραφή σήμερα, αλλά αξίζει!
Αυτή η εκτύπωση αναφέρεται σε ένα θέμα που εμφανίζεται στη τέχνη του Γκογκέν το 1892. Μία ελαιογραφία με τον ίδιο τίτλο δημιουργήθηκε κατά τη παραμονή του καλλιτέχνη στη Ταϊτή, όπου δέθηκε με το ντόπιο πληθυσμό και έμαθε για τη κουλτούρα της Πολυνησίας. Η πρωταγωνίστρια αυτής της απεικόνισης είναι η Τεχούρα (Tehura), η σύντροφος του ζωγράφου και ενσάρκωση της πολυνησιακής ομορφιάς. Σύμφωνα με την ίδια τη περιγραφή του Γκογκέν, η σκηνή είναι εμπνευσμένη από τα γεγονότα ενός απογεύματος όπου επιστρέφοντας αργά το βράδυ από τη πόλη, ο Γκογκέν βρήκε τη Τεχούρα «ακίνητη, γυμνή ξαπλωμένη μπρούμυτα στο κρεβάτι με τα μάτια της ορθάνοιχτα από φόβο». Η γυναίκα, που σύμφωνα με τις παραδόσεις του λαού της πάντα κοιμόταν με τα φώτα αναμμένα, είχε τρομοκρατηθεί από τα πνεύματα όταν τελείωσε το λάδι του φαναριού. Όλες οι εκδοχές του ίδιου θέματος (που ο Γκογκέν επίσης αναπαριστά με παστέλ και ξυλογλυπτικές τεχνικές) έχουν τίτλο Manao Tupapau, που στη γλώσσα της Ταϊτής σημαίνουν και «Συλλογίζεται το πνεύμα» και «το πνεύμα των νεκρών ξαγρυπνά». Τα πολυνησιακά πιστεύω σχετίζονται με τον θάνατο και τη παρουσία πνευμάτων στη γη. «Tupapau» δεν σημαίνει φάντασμα, αλλά τον ερχομό κάποιου από τη χώρα των νεκρών που θα μπορούσε να στοιχειώσει τους ζωντανούς, ή να μπει στο σώμα τους. Εξ ου και ο φόβος της γυναίκας και η ασάφεια του τίτλου.
Από μία ευρωπαική σκοπιά ο Γκογκέν επιτρέπει στην ύπαρξη πνευμάτων που εισχωρούν στο κόσμο των ζωντανών, να παρουσιάζονται στη παράλογη αδυναμία του να κοιμηθείς με τα φώτα σβηστά. Η κουκουλοφόρα φιγούρα που κάθεται πίσω από το κρεβάτι, όπως και οι φιγούρες που τη συνοδεύουν, πιθανώς είναι επισκέπτες από τη ζωή μετά θάνατον. Ο Γκογκέν αναπαριστά επίσης χαρακτηριστικά από ανακλώμενα φώτα στο τοίχο του δωματίου, αυτός ο φωσφορισμός, όπου αν ειδωθεί το βράδυ, θεωρούταν πως σηματοδοτούσε τη παρουσία πνευμάτων. Ο ίδιος ο ζωγράφος τα αντιλαμβάνονταν σαν φώτα που προέρχονταν από μανιτάρια τα οποία φύτρωναν σε δέντρα. Αυτό το σκηνικό ερμηνεύεται ως η απάντηση του Γκογκέν στην Ολυμπία του Μανέ, ένα γυμνό προτρέτο της ερωμένης του Μανέ σε μία προκλητική πόζα για να σκανδαλίσει.
Σύμφωνα με τον Γκογκέν η σκήνη δεν προορίζονταν ποτέ να είναι χυδαία, αλλά σκόπευε να απεικονίσει τη Πολυνησιακή Αφροδίτη, ένα νέο κανόνα ομορφιάς, αντιδιαμετρικά αντίθετο από την «πολιτισμένη» ευρωπαϊκή εικόνα της ιδανικής γυμνής λευκής γυναίκας. Το θέμα που αναπαράχθηκε σε λιθογραφίες διαφέρει από τον αρχικό πίνακα σε πολλές σημαντικές λεπτομέρειες, κυρίως όσον αφορά τον αριθμό των φιγούρων που κρύβονται πίσω από το κρεβάτι και τη μονοχρωματική αντανάκλαση στο καθρέφτη ολόκληρου του σκηνικού. Περιέργως, αυτή η εκτύπωση είναι η μόνη λιθογραφία του καλλιτέχνη, κατευθείαν σε πέτρα, τα άλλα έργα του ήταν σε μεταλλογραφίες (zincographs, πλάκες ψευδαργύρου). Δημιουργήθηκε μετά την επιστροφή του στη Γαλλία. 100 αντίγραφα τυπώθηκαν και εκδόθηκαν από την L'Estampe Originale, ένα παριζιάνικο εκδοτικό οίκο όπου παρουσίαζε τα τελευταία του επιτεύγματα στις εκτυπώσεις. Ένα από τα αντίγραφα βρήκε το δρόμο του στην εντυπωσιακή συλλογή του Φέλικς Γιασένσκι, η οποία κληροδοτήθηκε στο εθνικό μουσείο της Κρακοβίας.