Pieter Claesz
Onlangs legde onderzoek bloot dat Pieter Claesz, de Nederlandse schilder, van de Zuidelijke Provincies naar Haarlem kwam. De Antwerpse invloed kan nagetrokken worden in zijn vroege werken. Maar op het einde van de twintiger jaren van de 17de eeuw, toen hij zich met stillevens de tonale schilderstechniek eigenmaakte die algemeen verspreid was onder Nederlandse landschapsschilders, had Claesz zijn eigen stijl gevonden. Zijn werken ademen de Protestantse puriteinse smaak, een groot contrast met de kleurrijke en decoratieve stillevens van de Vlaamse meesters. Het geheim van zijn uitwerking was een compositie van enkele elementen, objecten die in een realistische close-up werden getoond. Zijn aandacht ging naar het afbeelden van materialen op een tastbaar naturalistische manier. Hoewel, de attractieve manier van het presenteren van de etenswaren en objecten, op het eerste gezicht op een toevallige manier, dwingt tot nadenken. Als we stilstaan bij de details komen we langzaam in de diepere wereld van de kunstenaar.
Dit ongewoon grote (105 x 146 cm) stilleven, verrijkt met decoratieve elementen heeft een speciale plaats in het oeuvre van Claesz. Hj schilderde het met een medewerker. Het was niet ongewoon voor Nederlandse meesters die voor de markt werkten, zich te specialiseren in bepaalde taken en met dat doel samente werken aan een werk. Uitzonderlijk was wel om verschillende objecten van een stilleven samen te brengen in een coherent compositie gemaakt door verschillende handen. Omdat dit het enige overblijvende werk is waarop Claesz' monogram en het signatuur van een andere kunstenaar (met de datum erbij) duidelijk leesbaar zijn, is het bewijs van hun samenwerking. Het sterkere, meer uitgesproken deel, met de enorme roemer en en de omgevallen Berkemeyer ernaast, de stukjes brood op het metalen bord en het witte tafelkleed met dichte plooien zijn van de hand van Pieter Claesz. De prachtige stukken fruit die het grotere deel van het werk innemen zijn van Roelof Koets. Niettemin vormen de uitgewerkte linkerhelft en de zachtere maar kleurrijke en drukkere decoratieve rechterkant een zeer coherent geheel. De grondtoon is bruinig olijfgroen, het felle licht zorgt voor aandacht voor het witte tafelkleed en het brood, in het glas wordt het raam, de appels en de overvloedige druiventros gereflecteerd.
De inhoud van beide zijden is eveneens complementair. De opgelichte wijn en brood, symbolen van de eucharistie, alluderen op het bloed en het lichaam van Christus; de appel zou voor een hedendaagse toeschouwer de zondeval kunnen voorstellen, de druiven zijn een ander symbool voor Jezus Christus. Als het lichaam van Christus moest gebroken worden om de mensheid te redden, zo moeten ook de druiven worden gebroken om een edele drank te maken. Allegoriën van schuld en aflossing mogen een beetje overdreven lijken in een stilleven van zo'n sensuele schoonheid, maar in Protestants Holland hadden natuurlijke fenomenen en alledaagse opjecten de functie om religieuze ideëen over te brengen. En misschien was de vrome boodschap voor de artiest een excuus om te schilderen en voor puriteinse burgers om te genieten van vermaak en schoonheid in weelderige overvloed.