Hieronymus Bosch
Een waterdruppel tijdens droogte is een zegen, maar dezelfde druppel tijdens een overstroming is een vloek. Wat is de aard van het goede en hoe kan het kwaad worden gedefinieerd? Wanneer mij naar Lissabon (Portugal) wordt gevraagd, word ik altijd herinnerd aan het unieke licht daar. Zonlicht wordt vastgehouden en uitgespreid als gouden fluweel, bijna tastbaar. Een sappige straal die door de uitgestrekte pleinen stroomt, uiteengeslagen door reflecties in de rivier of oude ramen, uitdovend in de smalle, oude straatjes tot het in de schaduwrijke steegjes het duister omhelst. Op de heilige christelijke dag 1 november 1755 beefde Lissabon. De gebeurtenis staat nu bekend als de Grote Aardbeving van Lissabon, een vernietigende aardbeving gevolgd door een tsunami. De ramp was van zo'n epische omvang dat het later onderwerp van debat werd over het filosofische thema "het probleem van het kwaad". Het werd gevoerd door persoonlijkheden als Rousseau, Kant, Goethe... maar vooral Voltaire, wiens doel het was om de visie van Leibniz "Het beste van alle mogelijke werelden" in diskrediet te brengen.
Zij die nadenken over het probleem van het kwaad, vragen zich af: "Hoe kan het dat het kwaad bestaat als er ook een goede, almachtige God is?". Leibniz reactie was dat deze wereld de best mogelijke was, waarmee het kwaad zo slecht nog niet is, alleen het minimale in een "achteraf-toch-niet-zo'n-verschrikkelijke" wereld. Voltaire ging daar niet in mee en ik ook niet. Ik beschouw deze vraag zoals Lissabon doet. Als de metafoor over het licht is Lissabon niet duidelijk genoeg was, laat mij je dan meenemen naar het schilderij van vandaag - mijn favoriet in de stad. Jheronimus Bosch heeft over zijn eigen leven maar weinig nagelaten. Echter, zijn werken zijn wel aandachtig bestudeerd. Hij voelde zich aangetrokken tot het occulte en het is dan ook bekend dat Bosch lid was van het Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, een lokaal religieus genootschap. Hij had voorkeur voor religieuze thema's die hij op een alternatieve manier benaderde, bijna grotesk. Satirische voorstellingen van de religieuze zonden en het expliciet tonen van slecht gedrag. Ik bewonder Bosch in zijn verfijnde visie op goed en kwaad. Zo is zijn gebruikelijke voorstelling van een uil er een van een wrede nachtelijke rover en tegelijkertijd een van een symbool van wijsheid. Bijna alsof het kwaad al aanwezig was tijdens de schepping.
Het boek van Genesis vertelt er niets over dat de dieren anders geschapen zouden zijn dan zij vandaag de dag zijn (wezens die zij elkaar opeten). "En God zag, dat het goed was" en dat betekent dat een goede kat een goede jager is: een muizendoder. Persoonlijk houd ik er geen godheid op na om te bepalen wat de morele code is. Wat gezien kan worden als goed, kan erg variëren en hangt samen met de omstandigheden. Logica, liefde, empathie en een sceptische inslag is alles wat nodig is om een morele code te creëren die bepaald welke impact ons gedrag op de ander heeft. Epicurus, de klassieke Griekse filosoof, bedacht de volgende paradox: "God wil ofwel alle kwaad weg te nemen en is daartoe niet in staat; of Hij is daartoe wel in staat, maar Hij wil het niet. Als Hij het wel wil, maar niet kan; dan is Hij zwak en dat past niet bij het karakter van God. Als Hij het wel kan, maar niet wil; dan is Hij jaloers, iets dat net zo goed in strijd is met het zijn van God. Als Hij het niet wil en niet kan; dan is Hij zowel zwak als jaloers en kan daarom geen God zijn. Als Hij het wil en kan, eigenschappen die alleen God passen, uit welke bron komt dan het kwaad? En waarom haalt Hij het dan niet weg?" Dus zouden we ons vandaag de dag nog bezig moeten houden met religieuze motivaties? Mijn gedachten gaan uit naar de slachtoffers van 9/11, het is nu 15 jaar geleden en we mogen het nooit vergeten.
- Artur Deus Dionisio