Shiva Nataraja

Shiva is een integraal onderdeel van het Hindu godenrijk en de derde god (de vernietiger) van de godentrias (samen met de schepper, Brahma en de instandhouder Vishnu). Dit alom geliefde beeld toont hem in de vorm van Nataraja, de beschermgod (of beter gezegd de koning) van de dans. De Shiva Nataraja  illustreert op briljante wijze de kosmische dans van de Ananda tandava ofwel de Dans van het Geluk. Het symboliseert de eindeloze, eeuwige cyclus van schepping, vernietiging en wederopbouw. Dit is de hoeksteen van het Hindhu geloofsysteem en is ook een enorme bron van artistieke inspiratie. 

De Nataraja staat met zijn rechtervoet op de onsterfelijke demoon Apasmara, die de onwetendheid vertegenwoordigt. Apasmara’s eeuwige bestaan is van vitaal belang voor het bewaren van de balans tussen kennis en onwetendheid — want zonder onwetendheid zou kennis geen waarde hebben. Daarom wordt geloofd, dat Shiva eeuwig in zijn Nataraja vorm blijft en Apasmara onderdrukt.

Hij wordt afgebeeld met een vlammend halo, dat bekend staat als een prabha mandala, die de cyclische aard van de tijd vertegenwoordigt.  Zijn dreadlocks bloeien op in de razernij van de dans. In de rechter bovenhand houdt hij een damaru vast, een tweezijdige trommel, die de oervibraties voortbrengt, die de cyclus van de schepping starten. In zijn linker bovenhand houdt hij agni of vuur vast, dat de kracht van vernietiging symboliseert. De gebaren van zijn rechter en linker onderhand symboliseren bescherming en redding. 

Terwijl sommige oudere versies van de Shiva Nataraja al in de 5e eeuw opduiken, kwam deze iconische voorstelling pas voor het eerst tot stand tijdens de Chola Dynastie in Zuidelijk India rond de 10e en 11e eeuw.  Hoewel waarschijnlijk niet meer uitsluitend handgemaakt, worden deze beelden sinds de Chola tijd nog steeds gereproduceerd voor het gebruik in Hindu woningen, tempels en rituelen met hele kleine variaties .  

- Maya Tola

P.S. Lees een verhaal over Amrita Sher-Gil – India’s Frida Kahlo!