La Grande Odalisque

Vandaag ben ik jarig, dus deel ik een van mijn favoriete schilderijen met jullie. Het is La Grande Odalisque van Jean-Auguste-Dominique Ingres, een kunstwerk dat alom kritiek oogste toen het voor het eerst werd getoond. Het viel vooral op door opzettelijk lange porporties van de figuur (de Odalisque heeft twee of drie ruggewervels teveel) en het gebrek aan anatomisch realisme.

Op het eerste gezicht lijkt dit naakt de traditie te volgen van de grote Venetiaanse meesters, zoals Venus van Urbino van Titiaan uit 1538. Maar nader beschouwd wordt duidelijk dat dit geen klassieke opzet is. In plaats daarvan heeft Ingres een koel, terughoudend eroticisme gecreëerd, geaccentueerd door zijn exotische context. De waaier van pauwenveren, de tulband, de enorme parels, de hookah (een (water)pijp voor hash of misschien opium) en natuurlijk de titel van het schilderij wijzen ons allemaal naar het Franse idee van de Oriënt. Maar pas op ! Het woord "Oriënt" betekent hier niet zo zeer het Verre Oosten, maar eerder het Nabije Oosten of zelfs Noord-Afrika. In de gedachten van de vroeg negentiende eeuwse Franse mannelijke kijker, het type persoon voor wie dit schilderij is gemaakt, zou de odalisque niet alleen het beeld oproepen van een haremslavin - op zich al een misverstand -, maar een stel angsten en begeerten verbonden aan een lange geschiedenis van agressie tussen Christelijk Europa en Islamitisch Azië. Zeker, vanwege die ervaren afstand, werd de porceleinen sexualiteit van het onderwerp aanvaardbaar gemaakt, zelfs voor de in toenemende mate preutse Franse cultuur.