Las Meninas

Het is tijd voor een echte klassieker: het beroemde Las Meninas. De Spaanse titel betekent in het Nederlands 'De hofdames'. Er bestaan verscheidene redenen waarom dit schilderij legendarisch is geworden. Het is, vanwege zijn ingewikkelde en raadselachtige compositie, zeker een van de meest geanalyseerde werken uit de westerse schilderkunst geworden. De compositie roept vragen op over werkelijkheid en illusie en de ambivalente relatie tussen de toeschouwer en de afgebeelde personen.

Maar, voordat we verder gaan, klik eerst eens op het schilderij om op volledig scherm te bekijken wat zich daar afspeelt. We zien verscheidene personages, hoogstwaarschijnlijk behorende tot het Spaanse hof, die als ware in een snapshot worden afgebeeld op een bepaald ogenblik. Het geheel lijkt wel een foto! Sommige personen kijken de toeschouwer vanaf het doek aan, terwijl anderen zich met elkaar bezighouden. De vijfjarige Margaretha Theresia, van wie we talrijke portretten kennen, wordt omgeven door haar entourage van persoonlijke hofdames, haar chaperonne, haar lijfwacht, twee dwergen en een hond. Een stukje achter hen, heeft Velázquez zichzelf werkend aan een groot doek afgebeeld. De kunstenaar heeft zijn ogen naar buiten gericht, buiten het schilderij, naar de plaats waar een toeschouwer zou kunnen staan. Op de achtergrond zien we een spiegel waarin de bovenlichamen van de koning en koningin worden weerkaatst. Zij lijken buiten het eigenlijke beeld te zijn geplaatst, in een blikpunt als van een toeschouwer. Maar sommige geleerden hebben verondersteld dat hun beeld een weerspiegeling is van het doek waaraan Velázquez werkt.

Het werk is een onvergetelijke proeve van de kunde van de kunstenaar en meer in het algemeen van wat schilderkunstig kan worden bereikt. De compositie en de onderlinge verhoudingen die hier zijn geschilderd, zijn adembenemend. Maar waarvan ik nog het meest houd in dit schilderij is de vrije penseelvoering van Velázques. Het lijkt wel poëzie.